Τις τελευταίες δεκαετίες οι πολίτες βιώνουν μια πρωτόγνωρη κατάσταση ενός γενικού εκφοβισμού που έχει σαν αποτέλεσμα να αναγκάζονται να εκχωρούν όλο και πιο μεγάλα κομμάτια της ατομικής τους ελευθερίας είτε στο κράτος είτε σε υπερεθνικές οντότητες που λειτουργούν ως… παγκοσμιοποιητές. Αυτό σε γενικές γραμμές το αντιλαμβανόμαστε οι περισσότεροι αλλά ελάχιστοι αντιδρούν καθώς τα δεσμά του φόβου, που εκπορεύονται από τις κυβερνήσεις ή από «κανάλια πληροφόρησης» που συνδέονται με αυτές, γίνονται όλο και πιο σφιχτά. Σε γενικές γραμμές όσοι μας κυβερνούν προέρχονται στην πλειοψηφία τους από τα λεγόμενα «ευγενή επαγγέλματα». Είναι δηλαδή γιατροί, δικηγόροι ή κάτι παρεμφερές. Και ενώ στην ιδιωτική τους ζωή, στους πελάτες τους, προσπαθούν να εμπνεύσουν ελπίδα, είτε αυτός είναι κάποιος ασθενής με μικρό προσδόκιμο ζωής είτε κάποιος εγκληματίας με μεγάλες πιθανότητες πολυετούς κάθειρξης, στο δημόσιο βίο τους πράττουν το αντίθετο. Επενδύουν στο φόβο ως κυριολεκτικά… κερδοσκόποι του φόβου! Μόνο που αντί να αποκομίζουν μόνο υλικά οφέλη (γιατί υπάρχουν και αυτά) λειτουργώντας ως εντολοδόχοι άλλων υψηλότερων κέντρων, περιστέλλουν τις ατομικές ελευθερίες, πάντα για το… καλό μας! Έτσι λοιπόν καθώς η ελευθερία περιορίζεται όλο και περισσότερο από την ένταση του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και θρησκευτικού ολοκληρωτισμού με το περίβλημα της παγκοσμιοποίησης, ο άνθρωπος συνηθίζει να εκχωρεί όλο και περισσότερα στο κράτος ή σε υπερεθνικές δομές όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο κ.λ.π. Σε ένα πολύ ενδιαφέρον έργο του, ο Fromm εξηγεί αρχικά πως οι επαναστατικές αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση, η υπέρμετρη δύναμη του κεφαλαίου και η οικονομική κρίση μεγαλώνουν τα αισθήματα αβεβαιότητας, μοναξιάς και ασημαντότητας του σύγχρονου ανθρώπου, ενώ η απειλή πολέμου ισχυροποιεί τον φόβο. Στη συνέχεια εστιάζει στους μηχανισμούς άμυνας του ατόμου, που είναι ταυτόχρονα και οι μηχανισμοί διαφυγής του από την ελευθερία: ο ολοκληρωτισμός, η ροπή προς την καταστροφή και ο κομφορμισμός. Και αν για τον ανυποψίαστο πολίτη ο κομφορμισμός είναι ακίνδυνος, για τον Fromm έχει τεράστια σημασία: στα πλαίσια αυτής της “λύσης”, στην οποία προσφεύγει η πλειονότητα των μελών της κοινωνίας, ο άνθρωπος παύει να είναι ο εαυτός του και υιοθετεί απολύτως τον τύπο της προσωπικότητας που του επιβάλλουν τα πολιτιστικά πρότυπα, η κοινή γνώμη, η κοινή λογική. Έτσι, οι συνειδητοί φόβοι της μοναξιάς και της αβεβαιότητας αντιμετωπίζονται με την ένταξη στο όλον. Όμως, με αυτόν τον τρόπο, το άτομο πληρώνει το τίμημα για την απομάκρυνσή του από την αληθινή, θετική ελευθερία, η οποία συνίσταται στην αυθόρμητη δραστηριότητα. Τρομοκρατία, απειλή πολέμου, πανδημία και τώρα τελευταία φόβος της παγκόσμιας οικονομικής καταστροφής. Δείτε την περίφημη υγειονομική κρίση. Η «έκτακτη» νομοθεσία και ο περιορισμός των ατομικών δικαιωμάτων επανήλθαν στο προσκήνιο μετά από καιρό. Τι μας θύμισαν; Την περιστολή των δικαιωμάτων λόγω του κινδύνου τρομοκρατίας μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Για μία ακόμη φορά προωθήθηκε το αφήγημα περί ασύμμετρης απειλής και κηρύχθηκε ο «πόλεμος» κατά της πανδημίας όπως πριν κατά της τρομοκρατίας. Τα όρια στη κοινωνία κατέρρευσαν ενώ η ελευθερία και η ασφάλεια έπαψαν να θεωρούνται ως απαραβίαστα δεδομένα δικαιώματα που προκύπτουν από το κοινωνικό συμβόλαιο. Σήμερα είναι ο φόβος της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης και της κατάρρευσης των οικονομιών λόγω (και) του πολέμου στην Ουκρανία. Κάθε νέα απειλή φέρνει και νέους «σωτήρες» και νέα μέτρα περιστολής ελευθεριών. Στο τέλος αυτής της διαδρομής ο πολίτης θα πάψει να υφίσταται εντελώς και θα νοείται μόνο ως μέρος του συνόλου όπως σε ένα μελίσσι ή μια αποικία μυρμηγκιών. Τότε η ελευθερία του ατόμου θα είναι μια έννοια ανύπαρκτη και… τρομοκρατική. Σε έναν τέτοιο κόσμο θέλουμε να ζήσουμε εμείς και τα παιδιά μας;